Grudusk – wieś w Polsce położona na Wzniesieniach Mławskich, w województwie mazowieckim, w powiecie ciechanowskim, w gminie Grudusk.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grudusk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.
Miejscowość jest sołectwem, siedzibą gminy Grudusk oraz parafii pw. św. Apostołów Piotra i Pawła.
Znajduje się tutaj także dwór z pierwszej połowy XX wieku. W centrum wsi znajduje się pokaźne grodzisko zwane Zieloną Górą, na której 26 czerwca 2010 roku odbyły się prace archeologiczne.
W miejscowości krzyżują się dwie drogi wojewódzkie, DW544 i DW616.
Historia
Pierwszy gród w Grudusku został wzniesiony w czasach monarchii pierwszych Piastów i istniał od schyłku IX wieku do połowy XIII wieku. Gród ten leżał prawdopodobnie na trasie szlaku handlowego z Drohiczyna, przez Pułtusk do Truso. Pełnił też rolę warowni chroniącej północne Mazowsze przed najazdami Prusów. Gród otaczał wał ziemny z płaszczem kamiennym oraz drewnianą palisadą na wierzchołku fortyfikacji. Od północnej strony wejścia do grodu strzegły dwie drewniane wieże obronne, między którymi była brama. W tym też czasie jego mieszkańcy zajmowali się kowalstwem, tkactwem, rybołówstwem, rogowiarstwem. Pierwszy raz gród spłonął w XI wieku, jednak został wkrótce odbudowany, a jego obszar powiększony. Sam kopiec otaczała fosa, której ślady noszą nieliczne wgłębienia po wschodniej i południowej stronie. Dzięki swojemu położeniu na skrzyżowaniu ważnych dróg handlowych i wysunięciu na północ w kierunku granicy z Prusami, odgrywał dość ważną rolę. Był też ośrodkiem administracyjnym, targowym i rzemieślniczym. W jego północnej części znajdował się plac targowy, a u podnóża wału, od tej samej strony, znajdowała się przy kamiennej grobli, przystań. Ostateczny upadek grodu można wiązać z najazdem Prusów po 1217 roku, w czasach Konrada Mazowieckiego. Od XV w. był własnością szlacheckiej rodziny Grudowskich. Na pocz. XX w. wieś była wzorcowym ogniskiem ruchu spółdzielczego guberni płockiej, działała kasa zapomogowo-pożyczkowa i kółko rolnicze. W styczniu 1945 silne walki Armii Czerwonej z Niemcami. W czasach Polski Ludowej wieś została ośrodkiem handlowo-usługowym dla rolnictwa, powstała mleczarnia, młyn, elewatory zbożowe o Państwowe Gospodarstwo Rolne.
Zabytki
- kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego, 1893, nr rej.: A-164 z 22.05.1975
- zespół stacji kolejowej Grudusk Wąskotorowy, 1930, nr rej.: A-273 z 25.03.1994 (dec.→ Mławska Kolej Dojazdowa):
- dworzec
- magazyn pocztowo-bagażowy
- dom zawiadowcy
- rampa przeładunkowa
- nastawnia wąskotorowa
- zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: A-1432 z 22.08.2018:
- dwór, 1920
- spichrz, 1 poł. XIX
- relikty parku ze stawami
- na nowej bramie cmentarza do 1990 figura dobosza francuskiego, Étienne-Henri Dumaige (1830-1888) „Avant le Combat Volontaire de 1792” (Przed bitwą ochotników 1792).
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Grudusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 861 .
- Grudusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736 .
- WojciechW. Pastuszka WojciechW., Grudusk – niezwykła podróż do średniowiecznego grodu [online], Archeowieści, 27 marca 2011 [dostęp 2019-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2019-02-15] .
